Wikipedia

Fjodor Dostojevski

Shkrimtar rus
(Përcjellë nga Fyodor Dostoevsky)

Fjodor Mihajlloviç Dostojevski, (rusisht: Фёдор Миха́йлович Достое́вский, Fёdor Mihajlovič Dosto'evskij Shqiptimi rusisht: ˈfʲodər mʲɪˈxajləvʲɪtɕ dəstɐˈjɛfskʲɪj; 11 nëntor [S.V. 30 tetor] 1821 – 9 shkurt [S.V. 28 janar] 1881), ishte shkrimtar, eseist dhe filozof rus, ku ndër veprat e tij kryesore janë: Krim dhe ndëshkim dhe Vëllezërit Karamazov.

Fjodor Dostojevski
Emri në lindje
Фёдор Михайлович Достоевский
U lind mëFjodor Mihajlloviç Dostojevski
11 nëntor 1821
Moskë, Perandoria Ruse
Vdiq më9 shkurt 1881 (59 vjet)
Shën Petersburg, Perandoria Ruse
Vendi i prehjesVarrezat Tikhvin, Shën Petersburg
OccupationInxhinier ushtarak, romancier, gazetar
EdukimiUniversiteti Teknik-Inxhinieria Ushtarake
PeriudhaModern (Shekulli i 19-të)
Gjinitë letrareRoman, tregime të shkurtra, gazetari
Lëvizja letrareRealizmi, natyralizmi
Punët e shquaraShënime nga nëntoka (1846)
Krim dhe ndëshkim (1866)
Idioti (1868-1869)
Djajtë (1871-1872)
Vëllezërit Karamazov (1879-1880)
Vite aktiv1844–1880
Bashkëshortja/et
Maria Dmitriyevna Isaeva
​
​
(m. 1857; died 1864)​
​
​
(m. 1867)​
Fëmijët4, përfshirë Ljubov Dostoevskaja
Firma

Prodhimet letrare të Dostojevskit eksplorojnë psikologjinë njerëzore në kontekstin e turbullt politik, social dhe shpirtëror të shoqërisë ruse të shek.19. Dostojevski konsiderohet si paraprijësi apo themeluesi i ekzistencializmit të shek të 20-të; libri i tij "Shënime nga nëntoka" (1864), i shkruar me zërin e hidhëruar të “njeriut anonim të nëntokës”, është quajtur nga Walter Kaufmann si “uvertyra më e mirë për ekzistencializëm që është shkruar ndonjëherë”. Dostojekvski njihet si një ndër shkrimtarët më të mëdhenj dhe më me influencë të të gjitha kohërave.

Biografia

Redakto

Origjina e familjes

Redakto
 
Mariinsky Hospital in Moscow, Dostoyevsky's birthplace.

Nëna e Dostojevskit ishte ruse. Parardhësit e tij nga babai ishin nga një vend i quajtur Dostojeve, vendas të provincës së Minskut, jo shumë larg nga Pisnk. Mbiemri i familjes paternale supozohet të ketë qenë “Rdishev” - para se të merrte eponimin e qytetit “Dostojevski”. Sipas një burimi, paraardhësit paternal të Dostojevskit ishin fisnikë të polonizuar (szlachta) me origjinë ruse dhe që kishin shkuar në luftë duke bartur mburojën polake të Raduan.

Vitet e para

Redakto

Fjodor, lind në Moskë nga Michail Andrevič, një mjek me origjine lituane e me një karakter ekstravagant dhe despotik që e rrit të birin në një klimë autoritare. E ëma, Marija Fёdorovna Necaeva, vinte nga një familje tregtarësh. Karakteri i saj ishte i qeshur dhe i thjeshtë, i pëlqente muzika dhe ishte shumë besimtare. Ishe ajo që i mësoi të birit të lexojë duke bërë që të njohë Aleksandr Puškin, Vasilij Žukovskij dhe Biblën. Në 1828 babai, Michail Andrevič, shënohet me të bijtë në librin e artë të familjeve fisnike të Moskës.

Në 1831, Fjodor shpërngulet me familjen në Darovoe në provincën e Tulës ku babai kishte blerë një tokë dhe në 1834, bashkë me të vellain Michail, hyn në konviktin privat të L.I. Čermak në Moskë. Në 1837 e ëma, prej kohësh e sëmurë me tuberkuloz, vdes dhe djali, bashkë me të vellanë, rregjistrohet në konviktin përgatitor të kapitenit Kostomarov, në pritje të provimit të pranimit në Institutin e Inxhinierisë. Më 16 Janar 1838, Fjodor-i hyn në Gjimnazin e Xhenios Ushtarake të Pjetërburgut, ku studioi inxhinieri ushtarake, por duke e frekuentuar pa dëshirë, meqë interesat e tij ishin të orientuara drejt letërsisë.

Më 8 qershor 1838, babai i tij ishte dhënë pas pijes dhe keqtrajtonte fshatarët e tij, me shumë mundësi vritet nga ata vetë. Kur merr lajmin e vdekjes të babait, Fjodorit i vjen ataku i parë i epilepsisë, sëmundje që do ta ketë për të gjithë jetën. Në gushtin e 1841 pranohet në kursin për oficer dhe vitin më pas nëntenent. Verën e mëpasme hyn në shërbimin efektiv në Komandën e Inxhinierisë të Pjetërburgut.

Ka nga ata që besojnë se arti i mrekullueshëm është rrjedhojë e vuajtjes së thellë. Jeta e autorit rus Fjodor Dostojevski, ndër figurat më të shquara të literaturës, ishte dëshmi e kësaj lloj vuajtje. Në moshën 15 vjeçare nëna i vdes nga tuberkulosi; dy vjet më pas i vdes edhe i ati gjithashtu, një alkoolist i dhunshëm, ku besohet se u vra nga shërbëtorët e tij.

Në vitin 1849, Dostojevski dhe kolegët e tij në rrethin radikal politiko-letrar Petrashevski, arrestohen dhe burgosen. Më pas dënohen me vdekje në 16 nëntor 1849. I gjithë grupi u detyrua, që të qëndronte në të ftohtin e acartë në pritje të skuadrës së pushkatimit. Në minutin e fundit, vendimi u anullua. Vetëm pas 10 vjet burgimi politik në Siberi kthehet në Shën Peterburg.

Fjodor Dostojevski është autori rus i shekullit të 19-të që ka shkruar novelat klasike si Krim dhe ndëshkim (1866) dhe Vëllezërit Karamazov (1880). Dostojevski iu kthye jetes së shkrimtarit si profesion pas një karriere të shkurtër ushtarake, ku në vitin 1846 publikoi novelën e tij të parë "Njerëz të varfër".

Novelat e tij ekspoloronin detyrimet psikologjike dhe morale të njeriut modern. Ai u bë i famshëm për krijimin e "heroit të rrugës," një protagonist i mohuar nga shoqëria dhe në kërkim të shpengimit.

Jeta e hershme

Redakto

Dostojevski ishte fëmija i dytë nga gjashtë fëmijët e Mikhail dhe Maria Dostojevskit. Babai i Dostojevskit Mikhail ishte një kirurg ushtarak në pension dhe një alkoolist i dhunshëm, i cili shërbente si doktor në Spitalin Mariinsky për të Varfërit në Moskë. Spitali ishtë i vendosur në një nga zonat më të këqija të Moskës. Monumente lokale përfshinin një varrezë për kriminelë, një azil për të çmendur dhe një jetimore për fëmijë të lënë. Ky peisazh urban i bëri përshtypje të pashlyeshme Dostojevskit të ri, interesimi dhe keqardhja e të cilit për të varfërit, të shtypurit dhe të vuajturit ishte më se e dukshme. Ndonëse prindërit e tij e ndalonin, Dostojevski kishte dëshirë për të shëtitur nëpër oborrin e spitalit, ku pacientët e përvuajtur uleshin në diell. Dostojevski i ri kishte qejf të kalonte kohë me këta pacientë dhe t'ia u dëgjonte rrëfimet.

Ka shumë tregime për trajtimin despotik që u ka bërë babai i Dostojevskit fëmijëve të vet. Sidoqoftë, sipas Joseph Frank, një biografist i Dostojevskit, figura atërore në Vëllezërit Karamazov nuk është bazuar në vet babanë e Dostojevskit. Letrat dhe shënime personale demonstrojnë që këta dy kishin pasur një lidhje mjaft të dashur.

Lista e veprave

Redakto

Romane

Redakto

Novela dhe tregime të shkurtra

Redakto
Marrë nga "https://sq.wiki.x.io/w/index.php?title=Fjodor_Dostojevski&oldid=2736850"